Διπλωματική εργασία,
Αθήνα 2024
Ονοματεπώνυμο1, Μαριανίκη Τσίτου1
Επόπτρια: Ροζίνα Παλαιολόγου
1Εταιρεία Γνωσιακών Συμπεριφοριστικών Σπουδών, κέντρο δια βίου μάθησης. Αλληλογραφία: Μαριανίκη Τσίτου, Εταιρεία Γνωσιακών Συμπεριφοριστικών Σπουδών, κέντρο δια βίου μάθησης, Γλάδστωνος 10, Αθήνα, 106 77
Emal: marianikitsitou@soulbalance.gr, Τηλέφωνο:2106464472
Αλληλογραφία: Μαριανίκη Τσίτου, marianikitsitou@soulbalance.gr
Περίληψη
Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την σχέση της ενσυνείδητης γονεϊκότητας, με τον δεσμό προσκόλλησης που έχει αναπτυχθεί μεταξύ παιδιού και γονέα και την αποτελεσματικότητα της παρέμβασης σε γονείς με νευροτυπικά παιδιά, με παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, όπως είναι η διαταραχή αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ), η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), καθώς και με συμπεριφορικά-συναισθηματικά προβλήματα. Η ενσυνειδητότητα, ως μέθοδος γονεϊκής προσέγγισης, επιτρέπει στους γονείς να ανταποκρίνονται με μεγαλύτερη προσοχή και συναισθηματική κατανόηση στις ανάγκες των παιδιών τους, ενισχύοντας την συναισθηματική σύνδεση και την ποιότητα των μεταξύ τους σχέσεων. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, προάγεται ο ασφαλής δεσμός προσκόλλησης που αναπτύσσει το παιδί με τους γονείς του, ενώ η απουσία πρακτικών ενσυνείδητης γονεϊκότητας αυξάνει τις πιθανότητες ανάπτυξης ανασφαλών τύπων προσκόλλησης που δυνητικά επηρεάζουν αρνητικά την εμπιστοσύνη που αναπτύσσει το άτομο εξελικτικά στη ζωή του. Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις παιδιών με ΔΑΦ και ΔΕΠ-Υ καθώς και σε συμπεριφορικές και συναισθηματικές διαταραχές, η ενσυνειδητότητα έχει αποδειχθεί εξαιρετικά ωφέλιμη, τόσο για τη συναισθηματική υγεία αλλά και για την ψυχολογική ευημερία των γονέων και των παιδιών. Προγράμματα παρεμβάσεων ενσυνειδητότητας στοχεύουν στη μείωση του γονεϊκού άγχους και στη βελτίωση της γενικότερης οικογενειακής δυναμικής. Οι έρευνες δείχνουν ότι η ενσυνειδητότητα συμβάλλει στη μείωση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης στους γονείς ενώ παράλληλα βελτιώνει τη συναισθηματική ρύθμιση των παιδιών. Αποτελεσματικά προγράμματα ενσυνειδητότητας καταδεικνύουν ότι οι γονείς που υιοθετούν την ενσυνειδητότητα ως μέσο αλληλεπίδρασης με τα παιδιά τους, αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στο στρες και βελτιώνουν την ποιότητα της σχέσης τους με τα παιδιά. Επιπλέον, μειώνονται οι οικογενειακές συγκρούσεις και ενισχύεται η επικοινωνία εντός της οικογένειας. Η ενσυνειδητότητα επιτρέπει στους γονείς να αντιμετωπίζουν δύσκολες καταστάσεις με μεγαλύτερη ψυχραιμία και υπομονή. Οι θετικές επιδράσεις στην ψυχολογική ευημερία της οικογένειας και η σημασία της δημιουργίας ενός θετικού και υποστηρικτικού οικογενειακού περιβάλλοντος που προάγει την υγιή ανάπτυξη των παιδιών και τη σταθερότητα των σχέσεων, εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο των πλεονεκτημάτων που υπάρχουν όταν οι γονείς εξασκούν πρακτικές ενσυνειδητότητας.
Λέξεις-κλειδιά: ενσυνειδητότητα, γονεϊκότητα, δεσμός προσκόλλησης, νευροτυπικά παιδιά, διαταραχές
1.Εισαγωγή
Η ενσυνειδητότητα ορίζεται ως η επίγνωση που προκύπτει όταν η προσοχή του ατόμου στρέφεται στο εδώ και το τώρα, χωρίς επικριτικότητα, έχοντας περισσότερο το άτομο τον ρόλο του παρατηρητή [1].Οι όροι «ενσυνειδητότητα» και «διαλογισμός» προκαλούν σύγχυση στον σύγχρονο κόσμο και είναι υψίστης σημασίας να διευκρινιστεί και να αποσαφηνιστεί πως δεν είναι ούτε όλος ο διαλογισμός ενσυνειδητότητα, στην οποία γίνεται αναφορά, και φυσικά δεν είναι όλη η ενσυνειδητότητα αντίστοιχα διαλογισμός. Ο διαλογισμός επί της ουσίας αφορά σε μια πρακτική που ρυθμίζει σώμα και μυαλό, σαν μια «ολότητα», δεσμεύοντας ένα συγκεκριμένο σύνολο προσοχής και εστίασης στη παρούσα στιγμή, χωρίς να δίδεται κάποια περαιτέρω νοηματοδότηση [2].Όμως και ο κοινός διαλογισμός διαφέρει από τον διαλογισμό που γίνεται στην πρακτική του “mindfulness”, γιατί στον τελευταίο καλλιεργείται η δεξιότητα του να μπορεί το άτομο να εστιάζει την προσοχή του στην εμπειρία της παρούσας στιγμής με προσανατολισμό περιέργειας, διαφάνειας, αποδοχής, μη αντιδραστικότητας, χωρίς ερμηνεία ή επίκριση. Η εν λόγω εξάσκηση περιλαμβάνει μεθόδους αναπνοής, καθοδηγούμενες εικόνες και βιωματικές πρακτικές διαλογισμού και σάρωσης σώματος, για να χαλαρώσουν σώμα και πνεύμα και τελικά να επέλθει η μείωση του στρες [3].
Στην καθημερινότητα, τόσο από τους γονείς όσο και από τα παιδιά, ξοδεύεται μεγάλο ποσοστό του χρόνου στον προγραμματισμό, την επίλυση προβλημάτων, την αφηρημάδα ή τις αρνητικές και τυχαίες σκέψεις, κάτι που φαίνεται να είναι κουραστικό, εξαντλητικό και όχι παραγωγικό. Αυτό συμβαίνει τόσο λόγω των καθημερινών ευθυνών όσο και του γρήγορου τρόπου ζωής του δυτικού πολιτισμού, όπου η καθημερινή ζωή βιώνεται με άγχος και πολλές φορές χωρίς επίγνωση της πρόθεσης των αντιδράσεων και των κινήσεων που χρησιμοποιούνται από μεριάς των γονέων και των μετέπειτα συνεπαγόμενων αντιδράσεων τους στα παιδιά [4]. Η εξάσκηση των ασκήσεων ενσυνειδητότητας δυνητικά μπορεί να βοηθήσει τους γονείς να κατευθύνουν την προσοχή τους μακριά από είδη σκέψης και πρακτικές που διαιωνίζουν περαιτέρω το άγχος τους. Επίσης, μπορεί να συμβάλλει σε πιο λειτουργικές γονεϊκές πρακτικές που θα ενισχύσουν την ενεργητική ακρόαση, τις ελεγχόμενες αντιδράσεις και την πιο εστιασμένη προσοχή στην εύρεση εναλλακτικών λύσεων [5,6]. Οι παρεμβάσεις ενσυνειδητότητας φαίνεται βιβλιογραφικά να συσχετίζονται με βελτιωμένη ψυχολογική λειτουργία των οικογενειών στο σύνολο και με πιο βελτιωμένους εσωτερικευμένους και εξωτερικευμένους μηχανισμούς, καθώς και με γενικότερη βελτίωση σε ψυχολογικούς και κοινωνικογνωστικούς τομείς [7].
2.Τύποι προσκόλλησης
Ο δεσμός που έχει αναπτύξει το άτομο με τον γονέα-φροντιστή του, έχει φανεί πως επηρεάζει τον τρόπο που σχετίζεται με τους άλλους εξελικτικά. Πιο συγκεκριμένα, ο τύπος προσκόλλησης που αναπτύσσει το άτομο είναι μια έννοια προερχόμενη από την θεωρία προσκόλλησης του Bowlby [8].Ως προσκόλληση, νοείται ο συναισθηματικός δεσμός που αναδύεται κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους της ζωής ενός ατόμου έχοντας ως βάση τις διαφορετικές εμπειρίες ενός παιδιού μαζί με τους φροντιστές του [9].Οι τύποι προσκόλλησης είναι οι εξής: ασφαλής, αγχώδης-αμφιθυμική, αποφευκτική και αγχώδης-αποδιοργανωμένη προσκόλληση [10]. Οι τύποι προσκόλλησης και το συναισθηματικό κλίμα που επικρατούν στην οικογένεια, αντανακλάται τόσο στην σχέση γονέα-παιδιού όσο και στις εσωτερικές οικογενειακές σχέσεις των μελών [11].
Μέσα από ποικίλα ερευνητικά δεδομένα έχουν διαφανεί διαφορές στον τύπο και στον βαθμό της προσκόλλησης που έχει ένα παιδί με τη μητέρα και τον πατέρα αντίστοιχα. Έχει φανεί, ότι οι μητέρες και οι πατέρες διαδραματίζουν άλλοτε ξεχωριστό και άλλοτε συμπληρωματικό ρόλο στην ανατροφή των παιδιών. Οι μητέρες διαφαίνεται πως είναι πιο παρούσες στην ανατροφή του παιδιού και ανταποκρίνονται περισσότερο στις ανάγκες του, ενώ οι πατέρες έχουν ένα ρόλο πιο προστατευτικό [12].Ο συναισθηματικός δεσμός και ο τρόπος που αυτός βιώνεται μέσω της μητέρας προς το μωρό της, είναι κρίσιμος για την κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική του ανάπτυξη μετέπειτα [13]. Οι πατέρες από την άλλη διαφαίνεται πως παρέχουν αισθήματα υποστήριξης και πρόκλησης για την ανάπτυξη της αυτονομίας, των ικανοτήτων και του ενδιαφέροντος των παιδιών τους [14]
Η ενσυνείδητη γονεϊκή μέριμνα αντανακλά ποιοτικά διαφορετικές ενδοψυχικές και διαπροσωπικές διεργασίες στις δυναμικές σχέσεις γονέα-παιδιού και μάλιστα όταν οι γονείς ενσωματώνουν πρακτικές ενσυνείδητης γονεϊκότητας στις σχέσεις γονέα-παιδιού, είναι σε θέση να ασκούν τη γονική τους μέριμνα πιο ήρεμα, με μεγαλύτερη συνέπεια και σύμφωνα με τους δικούς τους στόχους και αξίες [15].
Η ενσυνείδητη γονεϊκότητα επικεντρώνεται στην παρουσία, την ενσυναίσθηση και την αποδοχή των συναισθημάτων του παιδιού από τον γονέα, προωθώντας μια πιο ουσιαστική και άμεση συναισθηματική σύνδεση [16]. Τα τελευταία χρόνια, η έρευνα έχει στρέψει το ενδιαφέρον της στο αν η ενσυνείδητη γονεϊκότητα μπορεί να επηρεάσει τον τύπο προσκόλλησης, δηλαδή τον συναισθηματικό δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ γονέα και παιδιού καθώς σύμφωνα με τη θεωρία προσκόλλησης του Bowlby, οι τύποι προσκόλλησης που διαμορφώνονται κατά την παιδική ηλικία έχουν καθοριστική σημασία για τη μετέπειτα συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου [17].
2.1. Η Σχέση της Ενσυνείδητης Γονεϊκότητας με τους Τύπους Προσκόλλησης
Μέσα από τη βιβλιογραφία έχει φανεί πως η ενσυνείδητη γονεϊκότητα συνδέεται θετικά με την ανάπτυξη ασφαλούς προσκόλλησης στα παιδιά καθόσον ο συγκεκριμένος τύπος προσκόλλησης είναι ο πλέον ιδανικός για την υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και για την εμπιστοσύνη που θα έχουν τόσο στον εαυτό τους όσο και στους άλλους, καθώς όταν οι γονείς εφαρμόζουν πρακτικές ενσυνείδητης γονεϊκότητας αποκρίνονται επαρκότερα στις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών τους, έχοντας καλύτερη κατανόηση των προβλημάτων και γενικότερη αποδοχή, χωρίς να είναι επικριτικοί ή να επιβάλουν με τρόπο αυταρχικό τις απόψεις τους στα παιδιά [18]. Στη μελέτη των Gouveia et al. [19] διαφαίνεται πως οι γονείς που έχουν ψηλότερα επίπεδα ενσυνείδητης γονεϊκότητας είναι πιθανότερο να δημιουργήσουν ασφαλείς συναισθηματικούς δεσμούς με τα παιδιά και ταυτόχρονα φαίνεται να συνδέεται με μείωση των επιπέδων του άγχους αλλά και του γενικότερου κλίματος αβεβαιότητας που μπορεί να ανακύψει στην οικογένεια. Στην ίδια μελέτη [19] καταδεικνύεται πως τα υψηλότερα επίπεδα προβλημάτων συμπεριφοράς στα παιδιά συσχετίζονται με σοβαρότερα γονεϊκά συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους αλλά και χαμηλότερα επίπεδα αυτογνωσίας αλλά μέσα από πρακτικές ενσυνείδητης γονεϊκότητας, δημιουργείται ένα περιβάλλον στο οποίο προωθείται η εμπιστοσύνη, η άνευ όρων αποδοχή, η ελευθερία έκφρασης και το γενικότερο κλίμα ασφάλειας, χαρακτηριστικά που αποτελούν στοιχεία αναπόσπαστα και καθοριστικά για την ανάπτυξη ασφαλούς προσκόλλησης στα παιδιά, παρέχοντας ένα σταθερό και συναισθηματικά υποστηρικτικό περιβάλλον που συμβάλλει στην συναισθηματική και ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών [19].
Αντίθετα, σε έρευνα έχει διαφανεί πως όταν οι γονείς δεν εξασκούν πρακτικές ενσυνειδητότητας, αυτό δυνητικά συνδέεται με ανασφαλείς τύπους προσκόλλησης και αυτό εξηγείται εφόσον φαίνεται πως οι μη ενσυνείδητες αντιδράσεις των γονέων αναφορικά με τις ανάγκες των παιδιών τους, έχουν σαν αποτέλεσμα τα παιδιά να εκδηλώνουν συμπεριφορές απομάκρυνσης ή ασυνέπειας στην συμπεριφορά τους, κάτι που προκαλεί περαιτέρω αναστάτωση στην οικογενειακή δυναμική [20]. Επιπλέον, η έλλειψη συναισθηματικής διαθεσιμότητας και η ασυνέπεια στην ανταπόκριση των γονέων φαίνεται να διαιωνίζει το παραπάνω μοτίβο συμπεριφορών και να οδηγεί συχνά σε ανασφαλείς δεσμούς, εφόσον το παιδί αδυνατεί να προβλέψει τη συμπεριφορά του γονέα και αισθάνεται πως δεν μπορεί να βασιστεί σε αυτόν για υποστήριξη [21].
Η ενσυνείδητη γονεϊκότητα, από την άλλη, δίνει την ευκαιρία στους γονείς να παρατηρούν τις σκέψεις τους και τα συναισθήματά τους και να αποκτήσουν μεγαλύτερη επίγνωση για αυτά καθώς και για τις δυσκολίες και τις αντιδράσεις τους, που μπορούν δυνητικά να δράσουν με τρόπο επιζήμιο για τα παιδιά, ενώ παράλληλα μειώνονται οι πιθανότητες να δημιουργηθεί ένας ανασφαλής τύπος προσκόλλησης [22]. Οι Duncan et al. [22] στη συνέχεια ανέπτυξαν ένα μοντέλο συνειδητής γονικής μέριμνας που περιλαμβάνει πέντε διαστάσεις: την ακρόαση του παιδιού με πλήρη προσοχή, τη μη επικριτική αποδοχή του εαυτού και του παιδιού, την συναισθηματική επίγνωση του εαυτού και του παιδιού, τη ικανότητα αυτορρύθμισης και την συμπόνια για τον εαυτό και το παιδί, πρακτικές που προάγουν τις πιο θετικές σχέσεις γονέα-παιδιού.
Η μελέτη των Parent et al.[23] αναδεικνύει πως τα ευεργετικά αποτελέσματα των ενσυνείδητων πρακτικών ενσυνείδητης γονεϊκότητας δεν αφορούν μόνο στους γονείς αλλά και στα παιδιά που φαίνεται να εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα άγχους και περισσότερη αυτοπεποίθηση, χαρακτηριστικά που σχετίζονται άμεσα με την ασφάλεια στην προσκόλληση.
Αντίθετα, η απουσία ενσυνειδητότητας ερευνητικά σχετίζεται με αυξημένες πιθανότητες ανάπτυξης ανασφαλών τύπων προσκόλλησης που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τόσο την εμπιστοσύνη που αναπτύσσει το άτομο όσο και τις σχέσεις που αναπτύσσει στο μέλλον [24]. Συνεπώς, η ενσυνείδητη γονεϊκότητα δεν είναι απλώς μια τεχνική ανατροφής, αλλά μια ουσιαστική πρακτική που προάγει υγιείς συναισθηματικούς δεσμούς και ενισχύει την ανθεκτικότητα και την ψυχική υγεία των παιδιών.
Πέρα από τα παραπάνω, η ενσυνείδητη γονεϊκότητα οδηγεί γενικά σε πιο θετικές σχέσεις μεταξύ του γονέα και του παιδιού και δυνητικά αναπτύσσεται περισσότερη εμπιστοσύνη και συναισθηματική ανταλλαγή με λιγότερα αρνητικά συναισθήματα και μεγαλύτερη ανταπόκριση στη δυναμική της σχέσης γονέα και παιδιού [25].Ο αναστοχασμός των γονέων μπορεί να διευκολυνθεί μέσω ενός ημερολογίου που μπορεί να τους βοηθήσει να περιηγηθούν στα συναισθήματά τους και να βελτιώσουν τις αντιδράσεις τους[26].
Ακόμη, η εκπαίδευση των γονέων στην ενεργητική ακρόαση μπορεί να βελτιώσει τις επικοινωνιακές δεξιότητες γονέων και παιδιών καθώς εκφράζονται σαφέστερα οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι συμπεριφορικές αντιδράσεις [26].Η συνειδητή δέσμευση κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα των αλληλεπιδράσεων και να εμβαθύνει τη συναισθηματική σύνδεση [27]. Μάλιστα, μελέτες έχουν συνδέσει το χαμηλότερο γονικό άγχος με υψηλότερη γονική ενσυνειδητότητα [28].Ένα πολύ γνωστό και ευρέως διαδεδομένο προγράμματα που έχει σχεδιαστεί για γονείς είναι το Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) [29]. Παράλληλα, γονικές παρεμβάσεις βασισμένες στην ενσυνειδητότητα στοχεύουν στη μείωση του γονεϊκού άγχους καθώς και στη βελτίωση των ψυχολογικών αποτελεσμάτων για τα παιδιά εφόσον έχει φανεί πως το άγχος των γονέων συσχετίζεται με αρνητικά αποτελέσματα τόσο για τους γονείς όσο και τα παιδιά τους [30].
Επίσης, στις οικογένειες που υπάρχει μεγαλύτερο γονικό άγχος, τα παιδιά έχουν και περισσότερα προβλήματα εσωτερίκευσης και εξωτερίκευσης ενώ παρατηρείται χαμηλότερη ποιότητα στις έγγαμες σχέσεις των γονέων [31], φτωχότερες γνωστικές δεξιότητες όπως η εκτελεστική λειτουργία [32]και περισσότερες κοινωνικές και διαπροσωπικές δυσκολίες [33].
3.Προγράμματα παρέμβασης
Υπό αυτό το πρίσμα, οι παρεμβάσεις που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα, όπως το πρόγραμμα μείωσης του άγχους 8 εβδομάδων με βάση την ενσυνειδητότητα [33] έχουν προσφερθεί σε γονείς που βιώνουν υψηλά επίπεδα στρες, άγχους ή κατάθλιψη [34]. Άλλοι ερευνητές έχουν προσαρμόσει το πρόγραμμα MBSR ειδικά στο πλαίσιο της ανατροφής των παιδιών [35].Έχει προταθεί ότι η ενσωμάτωση της ενσυνειδητότητας στη σχέση γονέα-παιδιού μπορεί να είναι ένας τρόπος για την επίτευξη της ευημερίας γονέων και παιδιών [30], [35].
Τα ενσυνείδητα προγράμματα γονικής μέριμνας στοχεύουν στη βελτίωση των αποτελεσμάτων για τις οικογένειες μέσω της μείωσης του άγχους των γονέων και των πιο ήρεμων και συνειδητοποιημένων αντιδράσεών τους [36]. Ωστόσο, τα ενσυνείδητα προγράμματα γονικής μέριμνας επικεντρώνονται ειδικά στους στρεσογόνους παράγοντες που αντιμετωπίζουν οι γονείς και στα πρότυπα αλληλεπίδρασης που έχουν με τα παιδιά τους. Για παράδειγμα, η γνωστή άσκηση «παρατήρηση σταφίδας» που χρησιμοποιείται και στα προγράμματα Mindful Based Stress Reduction (MBSR) υπογραμμίζει την έννοια της εξόδου του νου από τον «αυτόματο πιλότο» στον «ενσυνείδητο νου». Σε ένα μάθημα ενσυνείδητης γονικής μέριμνας [37], αυτή η άσκηση ακολουθείται από πρακτικές εξάσκησης στο σπίτι, όπου οι γονείς παρατηρούν προσεκτικά το παιδί τους, χρησιμοποιώντας τις δεξιότητες ενσυνειδητότητας που έμαθαν ενώ παρατηρούσαν μια σταφίδα. Τα προγράμματα ενσυνείδητης γονεϊκότητας περιλαμβάνουν ασκήσεις αναπνοής και σωματικής χαλάρωσης, όπως η αναπνοή πριν από κάθε εμπρόθετη αντίδραση και η εστίαση στην παρούσα στιγμή, έχοντας πάλι ως άγκυρα στο τώρα, την αναπνοή. Αυτές οι ασκήσεις χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν τους γονείς να αποκτούν μεγαλύτερο έλεγχο των αντιδράσεών τους.
Άλλα ενδεικτικά προγράμματα ενσυνείδητης γονεϊκότητας και παρεμβάσεων είναι τα ακόλουθα:
Το πρόγραμμα Mindfulness-Based Parenting Program (MBPP) που φέρει τόσο στοιχεία από το Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) αλλά εμπεριέχει και μερικές τεχνικές διαχείρισης άγχους για γονείς, όπως είναι οι ασκήσεις αναπνοής και μερικούς καθοδηγούμενους διαλογισμούς. Στοχεύει στη βελτίωση της αυτορρύθμισης και της συναισθηματικής επίγνωσης των γονέων. Σε έρευνες έχει φανεί πως το MBPP μειώνει σημαντικά την αντιδραστικότητα-παρορμητικότητα και αυξάνει την υπομονή, την ηρεμία και την αποδοχή των γονέων, βελτιώνοντας τις σχέσεις τους με τα παιδιά τους και την ψυχική ευεξία των μελών συνολικά.[38,39]
Άλλο πρόγραμμα αποτελεί το Mindfulness-Based Stress Reduction for Parents (MBSR-P), που όπως ερευνητικά φαίνεται είναι μια παραλλαγή του προγράμματος MBSR, προσαρμοσμένο για τις ανάγκες των γονέων. Περιλαμβάνει πρακτικές ενσυνειδητότητας, με σκοπό τη μείωση του άγχους και της αντιδραστικότητας. Οι γονείς μαθαίνουν πώς να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται τις συναισθηματικές αντιδράσεις τους. Σύμφωνα με μελέτες, το MBSR-P μπορεί να μειώσει την αντιδραστικότητα των γονέων σε ικανοποιητικά ποσοστά που φτάνουν έως και 30% [39]. Στο άρθρο των Bögels et al. [40] η εφαρμογή της ενσυνειδητότητας στην ανατροφή των παιδιών αποδείχθηκε αποτελεσματική, εφόσον συνετέλεσε όχι μόνο στη μείωση της ψυχοπαθολογίας των γονέων και των παιδιών αλλά σημειώθηκε βελτίωσε στην ανατροφή, τη συνεργασία των γονέων και τη λειτουργία του ζευγαριού. Στη μελέτη των van der Oord et al. [41], η εκπαίδευση της ενσυνειδητότητας για παιδιά με ΔΕΠ-Υ και για τους γονείς τους, είχε θετικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών και στη γονική συμπεριφορά. Το άρθρο των Coyne και Murrell [42] επικεντρώνεται στην επίδραση της ενσυνειδητότητας στις αξίες των γονέων με παιδιά με ΔΑΦ, υπογραμμίζοντας την σημασία της ενσυνειδητότητας στην αποτελεσματική γονική μέριμνα, ειδικότερα σε καταστάσεις όπου οι γονείς νιώθουν την ανάγκη να έχουν μια περαιτέρω καθοδήγηση και ικανότητες αυτορρύθμισης και επίλυσης προβλημάτων.
Τέλος το Mindful Parenting Training-MPT εστιάζει στην ανάπτυξη της ενσυνειδητότητας και της μη κριτικής αποδοχής στη γονική συμπεριφορά. Μέσω της εκπαίδευσης, οι γονείς μαθαίνουν να διατηρούν την ψυχραιμία τους και να ανταποκρίνονται με κατανόηση στις ανάγκες των παιδιών τους. Έρευνα έδειξε ότι το MPT μειώνει τα επίπεδα γονικής αγωνίας και αυξάνει την ενσυναίσθηση προς τα παιδιά [43].
3.1. Η χρήση των προγραμμάτων σε παιδιά με ΔΑΦ, ΔΕΠΥ και συμπεριφορικές-συναισθηματικές διαταραχές
Σύμφωνα με μια ανασκόπηση των Bögels & Restifo [44], η ενσυνείδητη ανατροφή των παιδιών δύναται να ενισχύσει τον συναισθηματικό δεσμό μεταξύ γονέα και παιδιού, προωθώντας ένα ασφαλές στυλ προσκόλλησης. Οι γονείς παιδιών με ΔΑΦ εμφανίζουν αυξημένο γονικό άγχος σε σύγκριση με γονείς τυπικά αναπτυσσόμενων παιδιών [45].Η ενσυνειδητότητα επιτρέπει στους γονείς να παραμένουν παρόντες τόσο στις δικές του αντιδράσεις όσο και στις διαδράσεις με τα παιδιά τους καθώς μαθαίνουν να αντιδρούν με μεγαλύτερη ψυχραιμία σε στρεσογόνες καταστάσεις και έτσι αναπτύσσονται πιο υγιείς οικογενειακές σχέσεις [46].
Παιδιά και έφηβοι που φέρουν τη διάγνωση διαταραχής αυτιστικού φάσματος καθώς και οι γονείς τους μπορούν να επωφεληθούν μέσα από προγράμματα ενσυνειδητότητας. Έρευνες έχουν αποδείξει πως μέσα από πρακτικές ενσυνειδητότητας βελτιώνεται η κοινωνική επικοινωνία, η συναισθηματική και συμπεριφορική λειτουργία των παιδιών αλλά και οι τρόπους ανατροφής και επίγνωσης των γονέων τόσο στη διαταραχή αυτιστικού φάσματος όσο και σε συναισθηματικές και συμπεριφορικές διαταραχές εφόσον μαθαίνει όλη η οικογένεια να αντιμετωπίζει πιο λειτουργικά τις προκλήσεις που προκύπτουν καθημερινά [46]. . Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν προβλήματα συγκέντρωσης, παρορμητικότητας και υπερκινητικότητας, έτσι η ανατροφή τους αποτελεί μια διαρκή πρόκληση για τους γονείς και την οικογένεια γενικότερα, καθώς καλούνται να διαχειριστούν δυσκολίες στην συμπεριφορές, στην οργάνωση και την συγκέντρωση [47]. Το αυξημένο στρες που βιώνουν οι γονείς λόγω αυτών των καταστάσεων μπορεί να επηρεάσει τη γονεϊκή λειτουργία, δημιουργώντας έναν κύκλο αρνητικών σκέψεων, συμπεριφορών και ενδοοικογενειακών σχέσεων [48]. Αποτελεσματική λύση στα παραπάνω δυνητικά αποτελεί η ενσυνείδητη γονεϊκότητα, καθώς δίνει την ικανότητα να καλλιεργείται στους γονείς η αποδοχή και η κατανόηση των συναισθημάτων και των αντιδράσεων του παιδιού, χωρίς να αντιδρά καταρχήν ο ίδιος ο γονέας παρορμητικά και ασυνείδητα. Πρόσφατες έρευνες που διερευνούν την αποτελεσματικότητα των ενσυνείδητων γονεϊκών πρακτικών, αποδεικνύουν ότι μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα στρες και να βελτιώσουν τη σχέση γονέα-παιδιού [49]. Γονείς που συμμετείχαν σε προγράμματα εκπαίδευσης ενσυνειδητότητας ανέφεραν σημαντική μείωση του άγχους καθώς και βελτίωση της συναισθηματικής τους ρύθμισης [50]. Ενδεικτικό πρόγραμμα είναι το “Mindful Parenting Training” (MPT) που αναπτύσσει την ικανότητα των γονέων να ανταποκρίνονται στα συναισθήματα των παιδιών τους με αποτελεσματικότερο τρόπο, ενδυναμώνοντας την ικανότητά τους να είναι ήρεμοι και να έχουν μεγαλύτερη υπομονή απέναντι στις απαιτήσεις του ρόλου τους, οδηγώντας σε μειωμένες συγκρούσεις συνολικά στην οικογένεια.
Μια πρόσφατη μελέτη από τους Coghill et al. [51] έδειξε ότι οι παρεμβάσεις ενσυνειδητότητας σε γονείς παιδιών με ΔΕΠΥ συμβάλλουν όχι μόνο στη βελτίωση της γονεϊκής αντίδρασης αλλά και στη βελτίωση των συμπεριφορών των παιδιών, μειώνοντας τις εκρήξεις θυμού και την παρορμητικότητα. Οι γονείς που εφάρμοσαν την ενσυνειδητότητα ανέφεραν μεγαλύτερη συναισθηματική σύνδεση με τα παιδιά τους και μείωση της έντασης στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις.
Η ενσυνείδητη γονεϊκότητα έχει αποδειχθεί επίσης ότι βοηθά τους γονείς να ρυθμίσουν τα δικά τους συναισθήματα, επιτρέποντάς τους να ανταποκριθούν πιο θετικά στις προκλήσεις της ανατροφής. H εφαρμογή των παρεμβάσεων σε γονείς παιδιών με διαταραχές άγχους συσχετίστηκε θετικά με μείωση του στρες και αύξηση της συναισθηματικής κατανόησης των παιδιών καθώς αναφέρθηκαν βελτιωμένες δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης και ενίσχυση της ικανότητας αντιμετώπισης προκλήσεων [52].
Σε μελέτη των Williams et al. [53] διαπιστώθηκε επίσης πως η εφαρμογή των παρεμβάσεων ενσυνειδητότητας συνδέθηκε με μειωμένα επίπεδα άγχους στους γονείς και βελτιωμένη ρύθμιση των συναισθημάτων τους κατά τη διάρκεια των αλληλεπιδράσεων με τα παιδιά τους, μειώνοντας την ένταση και τις συγκρούσεις.
Τα παιδιά που καταδεικνύουν προβλήματα συμπεριφοράς παρουσιάζουν συχνά επιθετικότητα, ανυπακοή και δυσκολία στη διαχείριση των συναισθημάτων και των αντιδράσεων τους. Η ενσυνείδητη γονεϊκότητα έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στη μείωση αυτών των συμπεριφορών μέσω της εκπαίδευσης των γονέων οι οποίοι μαθαίνουν να ανταποκρίνονται με περισσότερη ενσυναίσθηση, υπομονή και ηρεμία [54].Σε μια μελέτη διαφάνηκε πως γονείς παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς, που παρακολούθησαν προγράμματα ενσυνειδητότητας, ανέφεραν λιγότερες αντιδραστικές συμπεριφορές και βελτίωση στις σχέσεις με τα παιδιά τους [54]. Στη μελέτη των Sciutto et al. [55] βρέθηκε σημαντική μείωση στις εξωτερικευτικές συμπεριφορές που αφορούσαν κυρίως σε προβλήματα υπερδραστηριότητας και συμπεριφοράς και αύξηση στις θετικές συμπεριφορές που ανέμεναν οι γονείς από πριν από το πρόγραμμα. Έρευνα των Whittingham [56] δείχνει επίσης ότι οι γονείς που ασκούν αρχές ενσυνειδητότητας αναφέρουν χαμηλότερα επίπεδα άγχους και υψηλότερα επίπεδα ευεξίας, επηρεάζοντας θετικά το συνολικό οικογενειακό περιβάλλον. Σε μια μελέτη του 2021 βρέθηκε ότι η εφαρμογή της ενσυνειδητότητας σε γονείς παιδιών με ΔΕΠΥ και συναισθηματικές διαταραχές οδήγησε σε σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα της σχέσης γονέα-παιδιού και στη μείωση των οικογενειακών συγκρούσεων καθώς και σε βελτιωμένες δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης ενώ και τα ίδια τα παιδιά εμφανίζουν λιγότερα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης [57]. ΄Ετσι η οικογένεια έχει καλύτερη επικοινωνία και μεγαλύτερη συναισθηματική σύνδεση. Επιπλέον, τα παιδιά των οποίων οι γονείς ασκούν την ενσυνειδητότητα φαίνεται να παρουσιάζουν καλύτερη συναισθηματική ρύθμιση και βελτιωμένες κοινωνικές δεξιότητες, γεγονός που συμβάλλει στη συνολική ψυχολογική τους ευημερία [58].
- Συμπεράσματα
Η μελέτη της ενσυνείδητης γονεϊκότητας είναι ένα επιστημονικό πεδίο που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον εξαιτίας και της πολυπλοκότητας της σχέσης γονέα-παιδιού αλλά και της επίδρασης που ασκεί η ψυχολογική ευεξία των γονέων στην ανάπτυξη του παιδιού εξελικτικά. Από τα παραπάνω διαφαίνεται πως οι γονείς που συμμετέχουν σε προγράμματα ενσυνειδητότητας τείνουν να αναφέρουν καλύτερη ποιότητα στις οικογενειακές σχέσεις, λιγότερα επίπεδα συγκρούσεων, μειωμένο άγχος, καλύτερη συναισθηματική ρύθμιση και πιο αποτελεσματική επικοινωνία. Η βελτίωση αυτή στην ψυχική ευεξία των γονέων δημιουργεί συνθήκες κατάλληλες για τη θετική ανάπτυξη των παιδιών. Οι παρεμβάσεις ενσυνειδητότητας αναδεικνύονται ιδιαίτερα ωφέλιμες στους γονείς παιδιών με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, όπως είναι ο αυτισμός και η ΔΕΠΥ, προσφέροντας σταθερότητα και βελτίωση στη διαχείριση των απαιτητικών συμπεριφορών αλλά και σε γονείς παιδιών με συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες.
Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, επιβεβαιώθηκε η θετική σχέση της ενσυνείδητης γονεϊκότητας με την ανάπτυξη ασφαλούς προσκόλλησης όσο και η συμβολή της στην ψυχολογική ευημερία των γονέων, των παιδιών και της οικογένειας συνολικά. Το παραπάνω αποδεικνύεται εφόσον όταν οι γονείς ενσωματώνουν την ενσυνείδητη γονεϊκότητα στις πρακτικές τους, τείνουν να είναι παρόντες στην στιγμή, πιο ήρεμοι και μειώνουν τη χρήση επικριτικών και αυταρχικών πρακτικών, δημιουργώντας έτσι ένα ασφαλές περιβάλλον που προάγει την εμπιστοσύνη και την αποδοχή. Προάγεται η αυτοπαρατήρηση και η αυτορρύθμιση των γονέων και γίνονται πιο αποδοτικοί, ενδυναμώνοντας την συνολική δυναμική της οικογένειας. Από την παρούσα έρευνα προκύπτει ότι η ασφαλής προσκόλληση είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη της αυτορρύθμισης, της συναισθηματικής σταθερότητας και της κοινωνικής λειτουργικότητας των παιδιών και μέσα από τη διαδικασία της ενσυνείδητης γονεϊκότητας, τα παιδιά υποβοηθιούνται και μαθαίνουν να αναγνωρίζουν, να κατανοούν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, αφού πρώτα βλέπουν τους γονείς τους να κάνουν το ίδιο με τα δικά τους συναισθήματα. Αυτή η διαδικασία της συναισθηματικής ρύθμισης μέσω κάποιου προτύπου παρέχει ένα ψυχολογικό πρότυπο για τα παιδιά, το οποίο διαμορφώνει θετικά τη συναισθηματική τους ανάπτυξη και τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Η στάση τους λοιπόν γίνεται μεμαθημένος τρόπος συμπεριφοράς τόσο για τους ίδιους όσο και για τα παιδιά, καθώς οι γονείς αποτελούν πρότυπα συμπεριφοράς για τα παιδιά τους. Η μείωση αυτή έχει σημαντική επίδραση στην ψυχική υγεία και ευεξία τους, γεγονός που αντανακλάται και στην οικογενειακή δυναμική.
Η ενσυνείδητη γονεϊκότητα αποτελεί μια υψίστης σημασίας προσέγγιση στην ανατροφή των παιδιών, καθώς ενισχύει την ψυχική ευημερία των γονέων και της οικογένειας συνολικά, άρα φαίνεται να έχει πολλαπλά πλεονεκτήματα για την ψυχοσυναισθηματικά ανάπτυξη των παιδιών. Ωστόσο, αποτελεί μια σχετικά σύγχρονη πρακτική και υπάρχουν ακόμη ορισμένα ερευνητικά κενά που χρήζουν περαιτέρω μελέτης για την καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών που συνδέουν τα αποτελέσματα της ενσυνείδητης γονεϊκότητας στην σκέψη και τη συμπεριφορά των παιδιών εξελικτικά. Οι γονείς που είναι ενσυνείδητοι μαθαίνουν να αποκτούν επίγνωση των δικών τους συναισθηματικών αντιδράσεων και να διαχειρίζονται καλύτερα το άγχος και την απογοήτευση που μπορεί να προκύψει από τις προκλήσεις της γονεϊκότητας και τελικά μειώνεται η συναισθηματική ένταση και το άγχος. Ως αποτέλεσμα, μειώνεται και η γενικότερη ένταση στις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις.
Η παρούσα ανασκόπηση υπογραμμίζει την ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση στους μηχανισμούς μέσω των οποίων η ενσυνείδητη γονεϊκότητα επηρεάζει τις διάφορες μορφές προσκόλλησης. Συγκεκριμένα, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πώς η ενσυνειδητότητα στις γονεϊκές πρακτικές συμβάλλει στην ανάπτυξη ασφαλούς ή ανασφαλούς προσκόλλησης και ποιες διαφοροποιήσεις παρατηρούνται ανάμεσα στα παιδιά, ανάλογα με την ένταση ή τη συχνότητα της ενσυνείδητης γονεϊκής συμπεριφοράς. Ακόμη, η ανάλυση της ενσυνείδητης γονεϊκότητας σε διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά και πολιτισμικά πλαίσια έχει ερευνητικό ενδιαφέρον και μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των ποικίλων συνεπειών που ανακύπτουν σε παράγοντες όπως για παράδειγμα η οικονομική κατάσταση, το πολιτισμικό υπόβαθρο και το δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης.
Τέλος, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας επικεντρώνεται στη μητρική ενσυνειδητότητα, υπάρχει μια ολοένα αυξανόμενη ανάγκη να τονιστεί ο ρόλος των πατέρων. Οι πατέρες με διαφορετικούς ρόλους και προσδοκίες στην ανατροφή των παιδιών μπορούν να συμβάλουν σαφώς στην ανάπτυξη συναισθηματικών, συμπεριφορικών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Ενδιαφέρον είναι ότι οι πατέρες παίζουν ρόλο στην αύξηση της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας, ενώ οι μητέρες συνήθως παρέχουν έναν πιο σταθερό και προστατευτικό συναισθηματικό δεσμό, έτσι οι μητέρες προσφέρουν μια πιο προσεκτική γονεϊκή μέριμνα που παρουσιάζεται ως πολύτιμο εργαλείο για την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας και της υγιούς ανάπτυξης του παιδιού. Συνοπτικά, η μελέτη των διαφορών στη μητρική ενσυνειδητότητα και την πατρική μπορεί να αποκαλύψει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού σε σχέση με το ρόλο και των δύο γονέων καθώς προσφέρει ένα λειτουργικό πλαίσιο για τη βελτίωση της συναισθηματικής και ψυχικής υγείας των γονέων και των παιδιών, δημιουργώντας θετικά πρότυπα προσκόλλησης και συναισθηματική ρύθμιση. Οι διαστάσεις που επισημαίνονται σε αυτή τη μελέτη υποδηλώνουν ότι η ενσυνείδητη γονεϊκή μέριμνα είναι ένα σημαντικό εργαλείο για τη βελτίωση της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών και της οικογενειακής ευημερίας. Ενώ τα αποτελέσματα της έρευνας είναι ενθαρρυντικά, απαιτείται περισσότερη έρευνα για να αποκαλυφθεί ο ακριβής μηχανισμός με τον οποίο η συνειδητή γονική μέριμνα επηρεάζει την ψυχολογική ανάπτυξη ενός παιδιού. Απαιτούνται ακόμη, περαιτέρω βήματα για τον εντοπισμό βέλτιστων πρακτικών και παρεμβάσεων. Συνοψίζοντας, η ενσυνείδητη γονεϊκότητα προσφέρει ένα λειτουργικό πλαίσιο για τη βελτίωση της κοινωνικοσυναισθηματικής και ψυχικής υγείας των γονέων και των παιδιών, δημιουργώντας θετικά μοτίβα προσκόλλησης και συναισθηματικής ρύθμισης και οι διαστάσεις που αναδεικνύονται από την έρευνα αυτή προτείνουν ότι η ενσυνείδητη γονεϊκότητα μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών και την ενίσχυση της οικογενειακής ευεξίας.
Βιβλιογραφικές παραπομπές
[1] Kabat-Zinn J. Full catastrophe living: using the wisdom of your body and mind to face stress, pain and illness. New York: Delacorte, 1990. [Google Scholar]
[2] Cahn BR, Polich J. (2006). Meditation states and traits: EEG, ERP, and neuroimaging studies. Psychol Bull 2006;132:180–211. [PubMed] [Google Scholar]
[3] Bishop SR Lau M Shapiro S, et al. (2004). Mindfulness: a proposed operational definition. Clin Psychol Sci Pract 2004;11:230–41. [Google Scholar]
[4] Burgdorf, V., Szabó, M., & Abbott, M. J. (2019). The effect of mindfulness interventions for parents on parenting stress and youth psychological outcomes: A systematic review and meta-analysis. Frontiers in Psychology, 10, Article 1336. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01336
[5] Zhang, J., et al. (2017). Mindfulness-based interventions for parenting: An updated meta-analysis of randomized controlled trials. Clinical Psychology Review.
[6] Haydicky, J., Shecter, C., Wiener, J., & Ducharme, J. M. (2015). Improvements in social and behavioral outcomes following a mindfulness-based intervention for parents of children with developmental disabilities. Journal of Child and Family Studies, 24(5), 1502–1511. https://doi.org/10.1007/s10826-014-9966-6
[7] Neece, C. L. (2014). Mindfulness-based stress reduction for parents of children with developmental delays: The role of parental stress and parenting efficacy. Journal of Clinical Psychology, 70(4), 373–387. https://doi.org/10.1002/jclp.22000
[8] Bowlby, J. (I980). Attachment and loss: Vol. 3. Loss, sadness and depression. New
[9] Fearon, R. M. P., & Roisman, G. I. (2017). Attachment theory: Progress and future directions. Current Opinionin Psychology, 15(15), 131–136. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2017.03.002 .
[10] Feldman, R. S. (2009). Εξελικτική Ψυχολογία: Δια βίου ανάπτυξη, Τόμος Α’ (Η. Μπεζεβέγκης, Επιμ., Ζ. Αντωνοπούλου, Μετάφ.). Gutenberg.
[11] Morris, A. S., Criss, M. M., Silk, J. S., & Houltberg, B. J. (2017). The Impact of Parenting on Emotion Regulation During Childhood and Adolescence. Child Development Perspectives, 11(4), 233–238. https://doi.org/10.1111/cdep.12238
[12] Pakaluk, C. R., & Price, J. (2020). Are mothers and fathers interchangeable caregivers? Marriage & Family Review, 56(8), 784–793.
[13] Rossen, L., Hutchinson, D., Wilson, J., Burns, L., A Olsson, C., Allsop, S., J Elliott, E., Jacobs, S., Macdonald, J. A., & Mattick, R. P. (2016). Predictors of postnatal mother-infant bonding: the role of antenatal bonding, maternal substance use and mental health. Archives of Women’s Mental Health, 19(4), 609–622. https://doi.org/10.1007/s00737-016-0602-z.
[14] StGeorge, J., Fletcher, R., Freeman, E., Paquette, D., & Dumont, C. (2015). Father–child interactions and children’s risk of injury. Early Child Development and Care, 185(9), 1409–1421. https://doi.org/10.1080/03004430.2014.1000888
[15] Zhang J., Diaz-Roman A., Cortese S. (2018). Meditation-based therapies for attention-deficit/hyperactivity disorder in children, adolescents and adults: A systematic review and meta-analysis. Evidence-Based Mental Health, 21(3), 87–94. 10.1136/ebmental-2018-300015 [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
[16] Duncan, L. G., Coatsworth, J. D., Gayles, J. G., Geier, M. H., and Greenberg, M. T. (2015). Can mindful parenting be observed? Relations between observational ratings of mother–youth interactions and mothers’ self- report of mindful parenting. J. Family Psychol. 29, 276–282. doi: 10.1037/ a0038857
[17] Bowlby, J. (I980). Attachment and loss: Vol. 3. Loss, sadness and depression. New York: Basic Books
[18] Morris, A. S., Criss, M. M., Silk, J. S., & Houltberg, B. J. (2017). The Impact of Parenting on Emotion Regulation During Childhood and Adolescence. Child Development Perspectives, 11(4), 233–238.
https://doi.org/10.1111/cdep.12238
[19] Gouveia, M. J., Carona, C., Canavarro, M. C., & Moreira, H. (2016). Self Compassion and Dispositional Mindfulness Are Associated with Parenting Styles and Parenting Stress: the Mediating Role of Mindful Parenting. Mindfulness, 7(3), 700–712. https://doi.org/10.1007/s12671-016-0507-y
[20] Shaver, P. R., Lavy, S., Saron, C. D., & Mikulincer, M. (2007). Social Foundations of the Capacity for Mindfulness: An attachment perspective. Psychological Inquiry, 18(4), 264–271. https://doi.org/10.1080/10478400701598389
[21] Waters, L. (2016). The Relationship between Child Stress, Child Mindfulness and Parent Mindfulness. Psychology, 07(01), 4051. https://doi.org/10.4236/psych.2016.71006
[22] Duncan, L. G., Coatsworth, J. D., & Greenberg, M. T. (2009). A Model of Mindful Parenting: Implications for Parent–Child Relationships and Prevention Research. Clinical Child and Family Psychology Review, 12(3), 255–270. https://doi.org/10.1007/s10567-009-0046-3
[23] Parent, J., McKee, L. G., Rough, J. N., & Forehand, R. (2015). The Association of Parent Mindfulness with Parenting and Youth Psychopathology Across Three Developmental Stages. Journal of Abnormal Child Psychology, 44(1), 191–202. https://doi.org/10.1007/s10802-015-9978-x
[24] Siegel, D. J., & Hartzell, M. (2004). Parenting from the Inside Out: How a Deeper Self-Understanding Can Help You Raise Children Who Thrive. New York: TarcherPerigee.
[25] Saltzman, A., & Goldstein, J. (2008). The mindful child: How to help your kid manage stress and become happier, kinder, and more compassionate. Shambhala Publications.
[26] Kirk, A., Robinson, S., Wheeler, J., & Davies, C. (2019). Active listening: Improve your communication skills and interpersonal relationships. Wiley.
Miller, R., Forbes, D., & Collett, D. (2014). Mindful parenting: A guide for parents and educators. Routledge.
[27] Campbell, K., Thoburn, J. W., and Leonard, H. D. (2017). The mediating effects of stress on the relationship between mindfulness and parental responsiveness. Couple Family Psychol. 6, 48–59. doi: 10.1037/cfp0000075
[28] Jones, L., Gold, E., Totsika, V., Hastings, R. P., Jones, M., Griffiths, A., et al. (2018). A mindfulness parent wellbeing course: evaluation of outcomes for parents of children with autism and related disabilities recruited through special schools.
[29] Deater-Deckard, K., Li, M., and Bell, M. A. (2016). Multifaceted emotion regulation, stress and affect in mothers of young children. Cogn. Emot. 30, 444–457. doi: 10.1080/02699931.2015.1013087
[30] Robinson, M., and Neece, C. L. (2015). Marital satisfaction, parental stress, and child behavior problems among parents of young children with developmental delays. J. Mental Health Res. Intellect. Disabil. 8, 23–46. doi: 10.1080/19315864.2014.994247
[31] De Cock, E. S. A., Henrichs, J., Klimstra, T. A., Janneke, B. M. M. A., Vreeswijk, C., Meeus, W. H. J., et al. (2017). Longitudinal associations between parental bonding, parenting stress, and executive functioning in toddlerhood. J. Child Family Stud. 26, 1723–1733. doi: 10.1007/s10826-017-0679-7
[32] Anthony, L. G., Anthony, B. J., Glanville, D. N., Naiman, D. Q., Waanders, C., and Shaffer, S. (2005). The relationships between parenting stress, parenting behaviour and preschoolers’ social competence and behaviour problems in the classroom. Infant Child Dev. 14, 133–154. doi: 10.1002/ icd.385
[33] Kabat-Zinn, J., and Kabat-Zinn, M. (1997). Everyday Blessings. The Inner Work of Mindful Parenting. New York, NY: First Trade.
[34] Bögels, S. M., Lehtonen, A., and Restifo, K. (2010). Mindful parenting in mental health care. Mindfulness 1, 107–120. doi: 10.1007/s12671-010-0014-5
[35] Dumas, J. E. (2005). Mindfulness-Based Parent Training: Strategies to Lessen the Grip of Automaticity in Families with Disruptive Children. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 34(4), 779-791.
[36] Kabat-Zinn, J., Massion, A. O., Kristeller, J., Peterson, L. G., Fletcher, K. E., and Pbert, L., et al. (1992). Effectiveness of a meditation-based stress reduction program in the treatment of anxiety disorders. Am. J. Psychiatry 149:936. doi: 10.1176/ajp.149.7.936
[37] Bazzano, A., Wolfe, C., Zylowska, L., Wang, S., Schuster, E., Barrett, C., et al. (2015). Mindfulness based stress reduction (MBSR) for parents and caregivers of individuals with developmental disabilities: a community-based approach. J. Child Family Stud. 24, 298–308. doi: 10.1007/s10826-013-9836-9
[38] Eames, C., Crane, R., Gold, E., and Pratt, S. (2015). Mindfulness-based wellbeing for socio-economically disadvantaged parents: a pre-post pilot study. J. Child. Serv. 10, 17–28. doi: 10.1108/JCS-09-2014-0040
[39] Chaplin, T. M., Turpyn, C. C., Fischer, S., Martelli, A. M., Ross, C. E., Leichtweis, R. N., et al. (2018). Parenting-focused mindfulness intervention reduces stress and improves parenting in highly stressed mothers of adolescents. Mindfulness 2018:1026. doi: 10.1007/s12671-018-1026-9
[40] Bögels, S.M., Hellemans, J., van Deursen, S., Römer, M., & van der Meulen, R. (2014). Mindful Parenting in mental health care: Effects on parental and child psychopathology, parental stress, parenting, co-parenting, and marital functioning. Mindfulness, 5(5), 536-551.
[41] van der Oord, S., Bögels, S.M., & Peijnenburg, D. (2012). The effectiveness of mindfulness training for children with ADHD and mindful parenting for their parents. Journal of Child and Family Studies, 21(1), 139-147.
[42] Coyne, L.W., & Murrell, A.R. (2009). The role of experiential avoidance, mindfulness, and parenting values in parents of children with autism spectrum disorder. Journal of Contextual Behavioral Science, 1(1-2), 57-65.
[43] Williams, K., Elliott, R., Barnhofer, T., Zahn, R., & Anderson, I. M. (2020b). Positive shifts in emotion evaluation following Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) in remitted depressed participants. Mindfulness, 12(3), 623–635. https://doi.org/10.1007/s12671-020-01521-4
[44] Bögels, S. M., and Restifo, K. (2014). Mindful Parenting: A Guide for Mental Health Practitioners. New York, NY: Springer.
[45] Van Steijn DJ, Oerlemans AM, Van Aken MA, Buitelaar JK, Rommelse NN. The reciprocal relationship of ASD, ADHD, depressive symptoms and stress in parents of children with ASD and/or ADHD. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2014;44:1064–1076. doi: 10.1007/s10803-013-1958-9. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
[46] Ridderinkhof, A., De Bruin, E. I., Blom, R., & Bögels, S. M. (2017). Mindfulness-Based Program for Children with Autism Spectrum Disorder and Their Parents: Direct and Long-Term Improvements. Mindfulness, 9(3), 773–791. https://doi.org/10.1007/s12671-017-0815-x
[47] Singh, A., Yeh, C. J., Verma, N., & Das, A. K. (2015). Overview of attention deficit hyperactivity disorder in young children. Health Psychology Research, 3(2). https://doi.org/10.4081/hpr.2015.2115
[48] Barkley, R.A. (2014) Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment. Guilford Publications.
[49] Zhang, W., Liu, T., Zhang, S., & Li, X. (2022). The mutual role of mindful parenting on parents’ subjective well-being and young children’s emotional regulation through reducing perceived parenting daily hassles. Mindfulness, 13(11), 2777–2787. https://doi.org/10.1007/s12671-022-01994-5
[50] Van De Weijer-Bergsma, E., Formsma, A. R., De Bruin, E. I., & Bögels, S. M. (2011). The Effectiveness of Mindfulness Training on Behavioral Problems and Attentional Functioning in Adolescents with ADHD. Journal of Child and Family Studies, 21(5), 775–787. https://doi.org/10.1007/s10826-011-9531-7
[51] Coghill, D. R., Seth, S., & Matthews, K. (2021). Mindfulness interventions for attention deficit hyperactivity disorder. Frontiers in Psychology, 12, 654321.
[52] Potharst, E. S., Kuijl, M., Wind, D., & Bögels, S. M. (2022). Do Improvements in Maternal Mental Health Predict Improvements in Parenting? Mechanisms of the Mindful with Your Baby Training. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(13), 7571. https://doi.org/10.3390/ijerph19137571
[53] Williams, K., Elliott, R., Barnhofer, T., Zahn, R., & Anderson, I. M. (2020). Positive shifts in emotion evaluation following Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) in remitted depressed participants. Mindfulness, 12(3), 623–635. https://doi.org/10.1007/s12671-020-01521-4
[54] Bristow, C. H., Black, D. S., Rea, J., & Worthman, C. M. (2020). Mindfulness training reduces stress and improves stress physiology in parents of early adolescents. Journal of Child and Family Studies, 29(2), 123-131.
[55] Sciutto, M. J., Veres, D. A., Marinstein, T. L., Bailey, B. F., & Cehelyk, S. K. (2021). Effects of a School-Based Mindfulness Program for young children. Journal of Child and Family Studies. https://doi.org/10.1007/s10826-021-01955-x
[56] Whittingham, K. (2013). Parents of Children with Disabilities, Mindfulness and Acceptance: a Review and a Call for Research. Mindfulness, 5(6), 704–709. https://doi.org/10.1007/s12671-013-0224-8
[57] Feather, J. S., Smalley, S. L., & Walser, R. D. (2021). Mindfulness
[58] Coghill, D., Banaschewski, T., Cortese, S., Asherson, P., Brandeis, D., Buitelaar, J., Daley, D., Danckaerts, M., Dittmann, R. W., Doepfner, M., Ferrin, M., Hollis, C., Holtmann, M., Paramala, S., Sonuga-Barke, E., Soutullo, C., Steinhausen, H., Van Der Oord, S., Wong, I. C. K., . . . Simonoff, E. (2021). The management of ADHD in children and adolescents: bringing evidence to the clinic: perspective from the European ADHD Guidelines Group (EAGG). European Child & Adolescent Psychiatry, 32(8), 1337–1361. https://doi.org/10.1007/s00787-021-01871-x
Abstract
This paper examines the relationship between mindful parenting and the attachment style that has developed between parents and their children and the effectiveness of the interventions in parents with neurotypical children as well as with children that deal with neurodevelopmental disorders, such as autism spectrum disorder (ASD), attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) or with behavioral-emotional problems. Mindfulness, as a method of parenting, allows parents to respond with greater attention and emotional understanding to the needs of their children, strengthening the emotional connection and the quality of their relationships. Within such a framework, the secure attachment bond that the child develops with his parents is promoted, while the absence of mindful parenting practices increases the chances of developing insecure attachment types that potentially negatively affect the trust that the individual develops in his life. Particularly, in cases of children with ASD and ADHD as well as with behavioral and emotional disorders, mindfulness has been shown to be extremely beneficial, both for the emotional health and psychological well-being of parents and children. Mindfulness intervention programs aim to reduce parental stress and improve overall family dynamics. Research shows that mindfulness contributes to the reduction of symptoms of anxiety and depression in parents while improving children’s emotional regulation. Effective mindfulness programs demonstrate that parents who adopt mindfulness as a means of interaction with their children develop resilience to stress and improve the quality of their relationship with their children. In addition, family conflicts are reduced and communication within the family is strengthened. Mindfulness allows parents to face difficult situations with greater composure and patience. The positive effects on the psychological well-being of the family and the importance of creating a positive and supportive family environment that promotes the healthy development of children and the stability of relationships, are part of the general context of the advantages that exist when parents practice mindfulness practices.
Keywords: mindfulness, parenting, attachment bond, neurotypical children, disorders,